Pamiętam, że na pewnych zajęciach z psychologii, prowadząca je pani doktor poprosiła, abyśmy podzielili się na dwie grupy: tych uważających ciało za wiodące prym nad psychiką oraz tych twierdzących, że ważniejszy od ciała jest wymiar duchowy człowieka - jego umysł, dusza. Ja wraz z grupką kilku osób utknęliśmy pośrodku, bo nie potrafiliśmy znaleźć argumentów za tym, że ciało stanowi o człowieku, ani że psychika człowieka ma większe znaczenie od jego cielesności. Ostatecznie, po wymianie swoich opinii, racji i przesłanek stojących za objęciem takiego a nie innego stanowiska, wszyscy doszliśmy od wniosku, że nie da się oddzielić psychiki od ciała. Że są one ze sobą nierozerwalnie splecione, wpływają na siebie nawzajem, przenikają się i uzupełniają.

Dlatego chciałabym poruszyć kwestię psychologicznych przyczyn i konsekwencji otyłości. Jest to bowiem choroba ciała, ale też duszy, gdyż zarówno jej podłoże, jak i następstwa, mają wymiar psychologiczny.

CZYM JEST OTYŁOŚĆ

Otyłość definiowana jest jako przewlekła, ogólnoustrojowa choroba, której przyczyną są czynniki zewnętrzne, takie jak nieprawidłowe żywienie, brak aktywności fizycznej, stres, a także czynniki wewnętrzne - metaboliczne i genetyczne. Objawia się ona zwiększeniem tkanki tłuszczowej w organizmie, co wraz z upływem czasu skutkuje pojawieniem się patologii i dysfunkcji wszystkich układów i narządów w organizmie.

Definicja zwięzła i konkretna, jednak niewystarczająca w kontekście dzisiejszego wpisu. Spróbujmy zatem ją uzupełnić.

PSYCHOLOGICZNE PRZYCZYNY

Co przyczynia się do zaburzenia równowagi między poborem a wydatkowaniem energii? Lub inaczej: dlaczego niektóre osoby jedzą więcej kalorii, aniżeli są w stanie "spalić"? 

Przyczyn możemy dopatrywać się m. in. w zaburzeniach mechanizmu samoregulacji, które to objawiają się w niemożności kontrolowania ilości przyjmowanego pokarmu. W przekonaniach i oczekiwaniach jednostki - niskiej samoocenie, poczuciu bezradności, pesymizmie życiowym. Osoby przekonane o braku kontroli nad swoim życiem nawet nie próbują pracować nad nawykami żywieniowymi, tak aby te złe przekształcić w dobre. Czują, że z góry skazane są na porażkę, że nie potrafią zapanować nad żądzą jedzenia, że jakikolwiek wysiłek w kierunku poprawienia stanu swojego zdrowia spełznie na niczym.

Kolejne powody to: trudności w radzeniu sobie ze stresem i przeżywanymi emocjami. Jedzenie traktowane jest jako ucieczka od negatywnych emocji, sposób na poradzenie sobie z odczuwanym niezadowoleniem, złym nastrojem, metoda kompensowania napięcia emocjonalnego. Sięganie po jedzenie jako lekarstwo na problemy emocjonalne jest jednak o tyle niebezpieczne, że zajadanie smutków skutkuje osłabieniem wrażliwości na sygnały głodu płynące z ciała, ale także warunkowaniem głodu poprzez kojarzenie czynności jedzenia z konkretną sytuacją. Więcej o wpływie emocji na jedzenie pisałam tutaj, a o jedzeniu emocjonalnym tutaj.

I KONSEKWENCJE OTYŁOŚCI

Możemy wymienić ich wiele: negatywna postawa wobec siebie, negatywny obraz własnego ciała, obniżone poczucie jakości życia, obniżona samoocena (która to przenoszona jest na wszystkie sfery życia - zawodową, uczuciową itd.). Niskie poczucie własnej skuteczności - odczuwanie bezsilności i braku wpływu na własne życie, brak poczucia kontroli (również generalizowany na wszystkie płaszczyzny życia). Odczuwanie negatywnych emocji - poczucie winy, wstyd, rozżalenie.

Warto również dodać, że otyłość ma duży wpływ na jakość życia społecznego. Osoby o nadmiernej masie ciała często doświadczają dyskryminacji i stygmatyzacji - uważane są za leniwe, niezdolne do samokontroli, niedbające o siebie, mało ambitne.

NA KONIEC

W procesie walki z otyłością bardzo istotna jest zmiana sposobu odżywiania się oraz zwiększenie aktywności fizycznej. Nie wolno jednak zapominać o sferze psychicznej - pracy nad podwyższeniem samooceny, nauczeniu się radzenia sobie z negatywnymi emocjami oraz przeżywanym stresem, zmianie przekonań na swój temat. Troszcząc się o ciało, troską należy objąć również swoje wewnętrzne ja :) 

Dużo się mówi o problemie otyłości wśród osób dorosłych, nazywając go wręcz epidemią XXI wieku. Ale coraz śmielej podejmuje się również temat zbytniej nadwagi u dzieci, zwracając uwagę na powiązania różnych schorzeń fizycznych oraz problemów psychologicznych z otyłością dziecięcą. Funkcjonowanie dziecka otyłego utrudniają nie tylko problemy zdrowotne czy ograniczenia ruchowe wynikające z nadmiernej masy ciała, ale też sposób w jaki jest traktowane przez rówieśników z racji swojej otyłości (dyskryminowanie, stygmatyzowanie) oraz negatywny obraz samego siebie i brak akceptacji swojego ciała. 

Najbezpieczniejszą i najbardziej przychylną dziecku przestrzenią, w której się porusza, jest, lub powinien być, dom rodzinny. Wobec tego jaka jest rola rodziców we wspieraniu dziecka z nadwagą i otyłością?

DAWANIE DOBREGO PRZYKŁADU

Dzieci uczą się głównie poprzez obserwację zachowań ważnych i znaczących dla nich osób (przede wszystkim rodziców) oraz skutków ich działań. Chcąc nauczyć swoje dziecko zdrowych wyborów, rodzice sami powinni prowadzić zdrowy styl życia - zażywać odpowiedniej ilości aktywności fizycznej oraz snu, jeść regularnie, dbać o zbilansowane, zdrowe posiłki itd. Istotne jest również podejście do samego siebie - swojego wyglądu, troski o ciało i zdrowie.

KSZTAŁTOWANIE ŚRODOWISKA DZIECKA

Aby zmienić zachowanie dziecka, należy zadbać o to, aby przestrzeń, w której funkcjonuje, była sprzyjająca zmianie. Pierwszym, z pozoru łatwym krokiem, może być opróżnienie kuchni z niezdrowych produktów - wyrzucenie kartonów ze słodkimi, kalorycznymi płatkami śniadaniowymi, pozbycie się ciastek, batonów, czekoladek, słonych przekąsek, dań typu instant. Bardzo ważne jest, aby po takich czystkach przyjąć zasadę, że w domu nie trzyma się na zapas niczego niezdrowego, bo prędzej czy później i tak zostanie zjedzone - a przecież tego nie chcemy. Wraz z eliminacją tego co niewskazane, warto zadbać o dostępność zdrowego jedzenia. Sprawić, aby w zasięgu dziecka leżały świeże warzywa i owoce oraz aby zawsze miało dostęp do wody. 

Kolejny krok, to pozwolenie dziecku na uczestniczenie w procesie przygotowywania zdrowego jedzenia - od etapu planowania, poprzez zakupy, a finalnie pomoc w gotowaniu. To ważne, aby dziecko czuło, że ma coś do powiedzenia w sprawie jedzenia i realny wpływ na to, co zje.

Środowisko, w którym wychowuje się dziecko, powinno sprzyjać zaspokajaniu jego potrzeb emocjonalnych i społecznych (potrzeby bezpieczeństwa, osiągnięć, zabawy, potrzeb poznawczych itd.). Rolą rodziców jest zadbanie o to, by umożliwić dziecku rozwój pasji, zainteresowań, życia towarzyskiego - zwrócić uwagę dziecka na inne aspekty życia poza jedzeniem, masą ciała, wyglądem.

WSPARCIE PSYCHOLOGICZNE

Tak jak wspomniałam wyżej, bardzo ważne jest, aby nauczyć dziecko patrzenia na siebie nie tylko poprzez pryzmat tego jak wygląda i ile waży - zwrócić uwagę na inne sfery życia i wspierać w nich swoją pociechę. Absolutnie krzywdzące jest ocenianie i krytykowanie dziecka za to jak wygląda. Wręcz odwrotnie - rodzice powinni kształtować u dziecka samoakceptację, uczyć jak troszczyć się o ciało i dbać o zdrowie, jednocześnie podkreślając i doceniając każde, nawet bardzo drobne osiągnięcie (dotyczące walki z otyłością, ale też innych dziedzin - osiągnięć szkolnych, realizacji pasji, rozwoju zainteresowań). Poza okazywaniem wsparcia i zrozumienia, otwartości i gotowości do rozmów, rodzice powinni przygotować dziecko na to, jak wygląda praca nad otyłością - że jest to proces długi, powolny, wymagający zarówno od dziecka, jak i rodziców, pewnej dyscypliny. Nietraktowanie otyłości jako tematu tabu, a szczere mówienie o trudnościach związanych z jej zwalczaniem stworzy atmosferę zaufania, która pomoże dziecku w mierzeniu się z problemem otyłości.

DOBRE PRAKTYKI 

O tym jakie zachowania rodziców sprzyjają dziecku w prowadzeniu zdrowego trybu życia pisałam tutaj. Wspomnę w skrócie, że prezentowana przeze mnie lista "dobrych praktyk" dotyczy m.in. modelowania, pozwalania dziecku na decyzyjność w sprawie jedzenia, szanowania sygnałów głodu i sytości, unikania restrykcyjnych zakazów.

NA KONIEC

Otyłość wpływa niekorzystnie nie tylko na stan zdrowia i rozwoju dzieci, przyczyniając się do zakłóceń w pracy narządów i układów organizmu, ale w sposób zasadniczy może obniżyć jakość ich życia. Negatywna postawa wobec siebie, niskie poczucie wartości, odczuwanie negatywnych emocji (takich jak żal, wstyd, poczucie winy), doświadczanie dyskryminacji i stygmatyzacji - to tylko niektóre konsekwencje psychologiczne wynikające z nadmiernej masy ciała. Wiele, wiele lat temu pulchne dziecko uważano za okaz zdrowia - teraz wiemy już, że otyłość stoi w opozycji do tego, co rozumiemy pod pojęciem "zdrowie".

Praca z dzieckiem otyłym powinna skupiać się na trzech obszarach: obniżeniu masy ciała (tutaj główną rolę odgrywa lekarz lub dietetyk), równoległej pracy z rówieśnikami (nauczyciel, pedagog, psycholog szkolny) oraz tym, w którym to właśnie rola rodzica jest najistotniejsza -  wzmacnianiu poczucia własnej wartości i budowaniu pozytywnego obrazu siebie (w czym pomóc może także psychodietetyk).

Święta już tuż, tuż, a zaraz po nich szalona noc sylwestrowa i oto znowu wkraczamy w kolejny Nowy Rok! Niech pierwszy rzuci lukrowanym pierniczkiem ten, kto choć raz nie obmyślił noworocznych postanowień. Dla większości z nas postanowienia noworoczne są tak nierozłączne z nastąpieniem Nowego Roku jak uszka z wigilijnym barszczem - i bardzo dobrze! Ale postanowienia postanowieniami, nie trudno namnożyć w swej głowie wizji, że od stycznie stajemy się bardziej fit, żyjemy zdrowiej, jesteśmy lepszymi ludźmi, efektywniej gospodarujemy czasem. Prawdziwa sztuka polega na tym, aby te wszystkie postanowienia, albo chociaż część, lub przynajmniej jedno, naprawdę spełnić. Z wielką chęcią podpowiem jak :)

Aby wywód mój uczynić bardziej klarownym, porzućmy na chwilę świąteczną nomenklaturę. A więc nie postanowienia noworoczne, a cele. Od precyzyjnie sformułowanego celu zależy bardzo dużo. No bo właściwie co to znaczy być fit? Albo stać się lepszym człowiekiem? Znaczyć może absolutnie wszystko, a to trochę zbyt wiele, by taki wszystko-znaczący cel zrealizować. Zatem warto go sprecyzować. Czyli zamiast "będę fit", zawęzić ogrom znaczeń bycia fit do np.: "będę regularnie ćwiczyć". Ale co oznacza dla nas "regularnie"? A "ćwiczyć"? Co przez to rozumiemy? Rzecz w tym, aby cel nasz bardzo uszczegółowić. Zadawajmy sobie więc pytania, tak dużo jak okaże się potrzebnych, aby w naszym odczuciu nie dało się go bardziej sprecyzować. 

Oto pierwszy z sekretów dobrze sformułowanego celu. Poniżej zdradzam kolejne:)

JAKI MA BYĆ CEL? CEL MA BYĆ SMART

Smart, czyli sprytny! I całkiem nieprzypadkowo właśnie taki. SMART bowiem jest akronimem słów Specific, Measurable, Achievable, Relevant i Time-bound, stanowiących receptę dobrze sformułowanego celu. Ale po kolei:

Specific, czyli skonkretyzowany. Pisałam o tym dwa akapity wyżej.

Measurable, czyli mierzalny. A więc taki, by można było wyrazić stopień jego realizacji (najlepiej liczbowo) i zweryfikować, czy został osiągnięty. Monitorowanie postępów podtrzymuje tak bardzo ważną motywację do działania.

Achievable - osiągalny. Na to, czy cel zostanie przez nas zrealizowany ma wpływ nie tylko to, jak bardzo chcemy go osiągnąć (bo moc chęci nie jest wprost proporcjonalna do możliwości wcielenia jej w życie), ale szereg różnych mniej lub bardziej zależnych od nas czynników. W prostych słowach: mierzmy siły na zamiary. Nie narzucajmy sobie codziennego treningu, jeśli nie stać nas na niego czasowo. Nie przysięgajmy sobie niczego, o czym w głębi duszy wiemy, że nie jesteśmy w stanie podołać. Zbyt ambitny cel może rzutować negatywnie na wiarę w jego zrealizowanie - a jeśli zabraknie wiary, to zgubi się również siła napędzająca motywację. 

Relevant, czyli istotny. To proste - aby być w stanie włożyć pracę w osiągnięcie celu, cel ten musi być dla nas ważny - stanowić jakąś określoną wartość. Warto zastanowić się przez chwilę i odpowiedzieć sobie na pytania: jak bardzo zależy mi ta osiągnięciu tego celu? co się zmieni po jego realizacji? w skali od 0-10 jak bardzo cel ten jest dla mnie ważny? jeśli nie na 10, to co w tym momencie jest ważniejsze? Czasami okazuje się, że stawiamy sobie cele, na których wcale nam nie zależy. A przecież szkoda energii na realizowanie czegoś, co nie jest dla nas cenne. 

Time-bound, czyli określony w czasie. Nie precyzujemy tylko momentu rozpoczęcia wcielania celu w życie, ale określamy konkretny horyzont czasowy, w jakim zamierzamy cel osiągnąć. Narzucanie sobie ram czasowych wpływa korzystanie na naszą motywację, pomaga też usystematyzować i uporządkować nasze działania.

NA KONIEC

Znamy już sposób na sprytne sformułowanie celu. Bazując na naszym fit przykładzie, co powiecie na "moim celem jest zwiększenie ilości ruchu w moim życiu poprzez chodzenie na zajęcia ABT i aktywne w nich uczestniczenie trzy razy w tygodniu - poniedziałki, środy i piątki - zaraz po pracy, przez najbliższe dwa miesiące"?

Cel jest drogowskazem, istotnym elementem działania. Warto poświęcić chwilę lub chwil parę, by dobrze sformułować cel, który chcemy osiągnąć. Bardzo pomoże nam to w jego realizacji :)

♥

Wspaniałych Świąt, szampańskiej zabawy sylwestrowej, pomyślności w Nowym Roku i..... sprytnych celów!

Naszym życiem rządzą skrypty. Na co dzień posługujemy się skrótami myślowymi i najróżniejszymi uproszczeniami. W świecie pełnym bodźców ktoś, kto nie zdałby się na automatyzmy, byłby nieustannie przestymulowany, a tracone zasoby poznawcze nie miałyby szans na to, by móc się uzupełnić.

Bo wyobraź sobie: dzwoni budzik, otwierasz oczy. Zanim jeszcze wstaniesz, w twojej głowie już rozpoczyna się intensywny proces myślowy, aby sięgnąć po budzik/telefon i go wyłączyć. Każdy kolejny krok jest dokładnie analizowany przez mózg, każdej najdrobniejszej czynności towarzyszy wytężona uwaga. Jeszcze na dobre nie rozpocząłeś dnia, a poranna toaleta i zjedzenie śniadania wyczerpały twoją energię.

Dlatego pewne czynności się automatyzują. Ale czy wszystkie automatyzmy są dobre?

NA SKRÓTY

Aktywności, których się podejmujemy, możemy podzielić na dwie duże grupy: zachowania celowe i zachowania nawykowe. Te pierwsze bazują na przewidywaniu konsekwencji, aczkolwiek nie wymagają doświadczenia. Są kosztowne energetycznie, angażują bowiem uwagę. Aktywności nawykowe stanowią natomiast ich odwrotność: są automatyczne, oparte na doświadczeniu, mało elastyczne, nieobciążające poznawczo. Zachowanie ulega automatyzacji w skutek silnego skojarzenia pomiędzy nim a daną sytuacją. Zatem nawyk to wyuczone zachowanie lub sekwencja zachowań, będących mechaniczną odpowiedzią na specyficzne bodźce. Co istotne, funkcją nawyku jest zdobycie tzw. nagrody, czyli osiągnięcie pewnego określonego stanu końcowego.

JAK TO DZIAŁA

Działanie nawyku warunkuje trójelementowa pętla: wskazówka - zachowanie - nagroda. Aby dana aktywność została zainicjowana, musi się pojawić jakiś warunkujący ją wyzwalacz. Z kolei, aby zachowanie zostało utrwalone, musi nastąpić po nim nagroda potwierdzająca, że warte jest ono zautomatyzowania i powtarzania w przyszłości.

Przykład: Karolina codziennie po pracy wstępuje do cukierni, kupuje jagodziankę i rozkoszuje się jej smakiem w drodze do domu. Wskazówką w tym przypadku jest zakończenie pracy + powrót do domu + bliskość cukierni. Zachowanie - zakup i konsumpcja słodkiej bułki. Nagrodę stanowi odczuwana przyjemność z jedzenia. 

Powyższy obrazek ukazuje niezbyt pożądany nawyk - regularne jedzenie jagodzianki może doprowadzić do nadwyżki kalorycznej, a to z kolei przyczynić się do wzrostu wagi. Czy nasza przykładowa Karolina byłaby szczęśliwa z powodu dodatkowych kilogramów?

Nawyki są dobre, o ile sprzyjają naszym celom. Jeżeli intencją Karoliny jest nakarmienie swoich komórek tłuszczowych, to praktykowany przez nią nawyk odwiedzania cukierni jak najbardziej temu sprzyja. Jeśli jednak ważne jest dla niej zdrowie, utrzymanie wagi, generalnie zdrowe odżywanie się - swój nawyk może uznać za zły i wymagający wyeliminowania.

Ale.

Nawyki nigdy nie wygasają. Nawyków nie da się usunąć. Czy Karolina skazana jest na życie z popołudniową jagodzianką?

PRZEKUJ STARE W NOWE

Jeżeli zidentyfikujemy jakiś szkodzący nam nawyk, to co możemy zrobić, to zastąpić go innym. W tym celu musimy dokładnie przeanalizować pętlę nawyku - zastanowić się co wyzwala niepożądane zachowanie; w jakich okolicznościach, o jakiej porze dnia, gdzie wykonujemy daną czynność nawykową; jak się czujemy, czy towarzyszą nam inne osoby. Należy również rozpoznać nagrodę - korzyść, jaką przynosi nam zachowanie.

Strategia zastępowania starych nawyków nowymi polega po prostu na zmianie zachowania w tej samej sytuacji i uzyskaniu dokładnie tej samej nagrody. Posługując się przykładem słodkiej Karoliny: w jej przypadku wartościowym zachowaniem byłaby zamiana jagodzianki na jabłko. Zamiast wstępować do cukierni, mogłaby udawać się do sąsiadującego z nią warzywniaka. Bo może wcale nie chodzi o smak słodkiej bułki, a akt jedzenia sam w sobie? Niekiedy od razu, czasami metodą prób i błędów, ale prędzej czy później zawsze uda się odkryć prawdziwe znaczenie nagrody i zrozumieć jakie zachowanie ją warunkuje.

ZAPĘTLENI

Ciekawym jest to, że nawyki wcale nie muszą mieć charakteru obserwowalnego zachowania. Często dotyczą one na przykład reagowania emocjonalnego, czy sposobu myślenia. Możemy zatem wykształcić nawyk myślenia o sobie w sposób negatywny i w sytuacji spornej zawsze czuć się winnym, że nie mamy racji, że popełniliśmy błąd. Ale z drugiej strony, nawyki myślowe mogą sprzyjać naszym celom. Załóżmy, że celem jest ograniczenie zjadanych słodyczy. Możemy wypracować nawyk, że ilekroć nasza dłoń zawędruje w kierunku półki z batonami, pomyślimy "o nie! to puste kalorie, którymi nie zaspokoję głodu, a tylko napompuję swoje komórki tłuszczowe - nie chcę tego". 

W każdym jednak przypadku, czy nawyk nasz opiera się na szkodzących nam myślach, czy myślach wspierających, składa się on z trzech stałych elementów. Zawsze tych samych. Świadomość istnienia pętli nawyków, przyglądanie się im, analizowanie pod kątem jak bardzo lub mało są nam użyteczne, może być dużym krokiem ku polepszeniu jakości naszego życia. 

Uzależnienie to trudna do opanowania potrzeba zażywania jakiejś substancji lub wykonywania jakiejś czynności. Potrzeba ta jest nabyta, a jej siła rozwija się wraz z długością czasu jej trwania. 

O czym myślisz słysząc słowo uzależnienie? Zapewne o alkoholu i narkotykach. A gdybym poprosiła o skojarzenie do uzależnienia behawioralnego? Być może przyszłaby Ci na myśl modna ostatnimi czasy siłownia i umięśnieni mężczyźni zdecydowanie uzależnieni od wysiłku fizycznego. Albo entuzjaści gier komputerowych, którzy zapomnieli jak wygląda realny świat, bo tak wsiąkli w cyberprzestrzeń. 

Ale czy do wielu możliwych nałogów możemy zaliczyć nadmierne spożywanie pokarmu? Czy jedzenie, zarówno jako substancja i czynność, może uzależniać?

Odpowiedź jest krótka: tak, można uzależnić się od jedzenia.

JEDZENIOHOLIZM

Uzależnienie od jedzenia cechuje przede wszystkim wieloaspektowość, dotyczy bowiem sposobu przyjmowania pokarmu, częstotliwości, ilości i jakości jedzenia, a także myśli oraz emocji związanych z zachowaniami jedzeniowymi. Analogicznie do wszystkich uzależnień, jedzenioholizm charakteryzuje nadmierne zaabsorbowanie jedzeniem (co przyczynia się do podporządkowania mu innych sfer życia), zbyt duże spożywanie pokarmu i przesadne myślenie o nim, koncentrowanie się na wadze i własnym wyglądzie (a co za tym idzie powstawanie zniekształceń poznawczych), silne pragnienie lub przymus jedzenia, trudności w kontrolowaniu zachowań jedzeniowych, konieczność zwiększania porcji czy jedzenie pomimo występowania jego szkodliwych następstw (w postaci np. otyłości i związanych z nią chorób). 

Znamienne w jedzenioholizmie, jak i szeregu innych uzależnień, jest występowanie mechanizmu nałogowego regulowania uczuć oraz rozwijanie się systemu iluzji i zaprzeczeń. Za chwilkę rozjaśnię te, być może, niezrozumiałe pojęcia.

WSZYSTKO JEST OKEJ

Osoba uzależniona wszelkie doświadczane stany i reakcje emocjonalne, niezależnie od ich faktycznego źródła,  interpretuje jako pragnienie jedzenia. Nadrzędnym dla niej celem jest jak najszybsze złagodzenie doświadczanych przykrych stanów emocjonalnych poprzez sięgnięcie po pokarm. Nałogowe regulowanie uczuć sprawia, że emocje stają się coraz mniej adekwatne do tego, co dzieje się w świecie zewnętrznym - oscylują one między cierpieniem a ulgą, którą przynieść może jedynie jedzenie. 

Wspomniany już natomiast mechanizm iluzji i zaprzeczeń  polega na tworzeniu ochrony przekonania, że nie dzieje się nic niepokojącego. Służyć ma przede wszystkim zmniejszeniu odczuwanego dysonansu. Bo z jednej strony osoba uzależniona na pewnym poziomie świadomości zdaje sobie sprawę ze szkodliwości nadmiernego jedzenia, z drugiej przymus sięgania po pokarm jest tak silny, że nie potrafi mu się oprzeć. Próbuje zatem zracjonalizować swoje zachowanie, usprawiedliwić niewłaściwy sposób postępowania celem minimalizowania nieprzyjemnych uczuć płynących z wewnętrznego konfliktu. 

System iluzji i zaprzeczeń opiera się na negowaniu istniejących problemów, odwracaniu od nich uwagi, zrzucaniu winy na innych, racjonalizowaniu. Wszystko to, co zagraża nałogowemu jedzeniu zostaje zniekształcone w taki sposób, by utwierdzało osobę uzależnioną oraz jej najbliższe otoczenie w przekonaniu, że nie dzieje się nic złego, że ma ona pełną kontrolę nad swoim życiem. Często dzieje się tak, że jedzenioholik tworzy wokół siebie grupę, która podtrzymuje iluzję (powtarzającą slogany typu "mężczyźni lubią puszyste kobiety", "liczy się to, co w środku", "taką masz budowę" itp.) albo przyjaźni się z osobami grubszymi od siebie. Nie dostrzega lub zniekształca rzeczywistość poprzez chowanie wagi, niefotografowanie się, nieoglądanie zdjęć, odwracanie wzroku od luster i szyb wystawowych. Wszelkie wysiłki, rzekomo wkładane w próby ograniczenia jedzenia i zmniejszenia wagi (np. kupowanie zdrowych produktów żywieniowych, wydawanie pieniędzy na karnety na fitness lub siłownię, inwestowanie w kosmetyki wyszczuplające), są tylko na pokaz - służą przekonaniu innych, że popatrz, ja przecież naprawdę próbuję zrzucić te zbędne kilogramy. Przekonane o tym otoczenie wysyła tak potrzebne jedzenioholikowi sygnały, że tak, faktycznie nad sobą pracujesz, wszystko jest w porządku. To tylko ułuda, ale osoba uzależniona bardzo potrzebuje w nią wierzyć.


NA KONIEC

Wyrwanie się ze szpon nałogu, błędnego koła naprzemiennych napadów obżarstwa i prób zapanowania nad nadmiernym jedzeniem, wymaga zminimalizowania roli jedzenia w życiu osoby uzależnionej Ale, jako że życie nie znosi pustki, powstałą próżnię należy wypełnić: adekwatnymi do sytuacji emocjami, zdrowym zaspokajaniem potrzeb, rozwijającymi pasjami. Należy wziąć odpowiedzialność za własne życie na siebie, a nie zrzucać ją na jedzenie. Jedzenioholizm to specyficzny nałóg, ponieważ środka uzależniającego nie można odstawić zupełnie - jedzenie jest nam niezbędne do życia. Konieczne jest zatem określenie cienkiej linii bezpieczeństwa, co stanie się możliwe jedynie poprzez wyzwolenie się z sideł mechanizmu nałogowego regulowania uczuć i zniszczenie budowanych przez siebie iluzji. 

Zastanawiając się nad tym, dlaczego sięgamy po jedzenie, pierwsze co przychodzi do głowy to: jemy po to, aby zaspokoić głód. Najszybsza, najbardziej intuicyjna i, zdawać by się mogło, wyczerpująca odpowiedź. Czyli tak: zaczynamy jeść pod wpływem uczucia głodu, zaprzestajemy, gdy się nasycimy. Ale... czy tak jest w rzeczywistości?

JAK TO DZIAŁA

Fizjologiczne centrum regulacji odżywiania znajduje się w podwzgórzu. Tam zlokalizowany jest ośrodek głodu oraz ośrodek sytości, do których przekazywane są cztery rodzaje sygnałów: motoryczne, metaboliczne, hormonalne i termiczne. Nie wdając się w szczegóły - gdy do ośrodka głodu dotrze sygnał oznaczający, że kończy się zapas substancji energetycznych, z których czerpie organizm, następuje mobilizacja do poszukiwania pożywienia i jego konsumpcji. W wyniku jedzenia pojawia się sytość - do ośrodka sytości dochodzi sygnał o zaprzestaniu spożywania posiłku. 

Wróćmy jednak do uczucia głodu. Narasta ono stopniowo, powoli. Głód odczuwamy w żołądku - najpierw burczenie, potem pustkę, a gdy jest on już bardzo intensywny, możemy poczuć ściskanie, ssanie, a nawet ból. Będąc głodnymi nie mamy mocno sprecyzowanych preferencji co do rodzaju pokarmu, a nawet jeśli, preferencje te są bardzo elastyczne. Zaspokajając głód fizyczny robimy to z pełną świadomością; świadomie zanurzamy łyżkę w zupie, świadomie odczuwamy jej smak w ustach, świadomie jemy taką jej ilość, aby napełnić żołądek.

Głód fizyczny spowodowany jest naturalną potrzebą organizmu. Zaspokojenie go nie wiąże się z poczuciem winy czy wstydem, bo przecież jedzenie jest jedną z podstawowych czynności życiowych.

W tym momencie temat głodu powinien zostać wyczerpany. Ale. Gdybyśmy odczuwali jedynie głód fizyczny, pewnie nie musielibyśmy borykać się z tymi wszystkimi problemami jedzeniowymi, od nadwagi, przez otyłość, na zaburzeniach odżywiania kończąc. Gdzie tkwi problem?

GŁÓD I GŁÓD

Zastanów się przez chwilę, czy zdarzyło ci się kiedyś spałaszować paczkę paluszków, choć wcale nie przypominasz sobie momentu, w którym po nią sięgnęłaś? Czy zjadłaś kiedyś kawałek ciasta czekoladowego tylko dlatego, że wyglądało obłędnie i pachniało smakowicie? Czy nie obce są ci spontaniczne wyjścia do najbliższego sklepu, bo poczułaś nagłą, niemożliwą do opanowania chęć na zjedzenie chipsów?

Powyższe sytuacje wytłumaczyć możemy tzw. głodem emocjonalnym. Głód taki pojawia się nagle, a odczuwany jest... w głowie. Myślisz o jedzeniu, czujesz jego smak w ustach. Głód emocjonalny związany jest z ochotą na bardzo konkretny pokarm. Zachcianka może dotyczyć pizzy, koniecznie z podwójnym serem, albo czekolady, ale tylko z chrupiącymi orzeszkami. W przeciwieństwie do głodu fizycznego, jest on natarczywy, łączy się z przykrymi emocjami i często towarzyszy nieprzyjemnym sytuacjom.

Jedząc w odpowiedzi na głód emocjonalny, robimy to automatycznie, bezmyślnie, nieuważnie. I zazwyczaj nie kończymy w momencie napełnienia żołądka.

Jedzenie na tle emocjonalnym nie ma nic wspólnego z zaspokojeniem potrzeb naszego organizmu - jest raczej spowodowane pragnieniem stłumienia nieprzyjemnych uczuć i uciszeniem niepożądanych emocji. Jemy by poczuć się lepiej, ale tak naprawdę czujemy się po takim jedzeniu gorzej - dopadają nas wyrzuty sumienia i myśli w stylu "I po co ja to zjadłam? Nawet nie byłam głodna".

CO ROBIĆ?

Głód fizyczny i głód emocjonalny, choć tak różne, wcale nie są łatwe do rozróżnienia. Jemy, bo naszemu organizmowi kończy się energia do pracy, czy jemy, bo przyzwyczailiśmy się do łagodzenia odczuwanego napięcia emocjonalnego pączkiem z marmoladą? Odpowiedź zdaje się być niemożliwa. Czy zatem skazani jesteśmy na niewiedzę i niemożność określenia rodzaju głodu, który pcha nas do lodówki?

Nie. Możemy na nowo (bo utożsamianie głodu fizycznego z emocjonalnym nie jest wrodzone) nauczyć się rozróżniać prawdziwy głód od zachcianki. Musimy dać sobie po prostu trochę czasu. Zacząć przyglądać się sobie. Obserwować kiedy sięgamy po jedzenie, w jakich okolicznościach, o czym wtedy myślimy, co czujemy, jakie wrażenia płynące z ciała odczuwamy. Musimy nauczyć się wsłuchiwać w organizm.

NA KONIEC

Jedzenie emocjonalne to doraźny środek znieczulający, który jednak w żaden sposób nie rozwiąże problemów generujących stres, strach, złe samopoczucie. A wręcz często prowadzi do powstania błędnego koła, kiedy to będąc smutnymi jemy na pocieszenie czekoladę, ale po jej zjedzeniu czujemy się jeszcze gorzej. Głód nie tuczy. Głód nie powoduje objadania się. Prawdziwy, fizyczny głód jest naturalnym sygnałem, że nadszedł czas, by dolać benzyny do prawie pustego baku.